Bağ evleri, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başında geleneksel kent yaşantısı içinde mevsimsel hareket doğrultusunda üretim-tüketim döngüsünün deneyimlendiği bir yaşam kültürü olarak karşımıza çıkar.
Anadolu’nun pek çok kentinde olduğu gibi Ankara’da da “bağa göç etme” geleneği vardır. Kışın henüz kent sınırları itibarıyla Ulus ve çevresini aşmayan sınır içinde oturulur; yazın Çankaya, Dikmen, Esat, Etlik ve Keçiören bölgelerindeki bağ evlerine göç edilirdi.
Ankaralıların yazlarını geçirdikleri ve genellikle geniş bir bağın veya bahçenin ortasına kurulu olan bu bağ evleri temel form ve kompozisyonlardan oluşan basit ve belirgin bir geometriye sahiptirler. Evler, iki ya da üç katlı olarak odaların ana sofaya açıldığı karnı-yarık diye adlandırılan bir plana göre yapılmıştır. Bağ evlerinin mimarisinde genellikle süslemeden uzak, rahat yaşamayı sağlayacak temel kurallar esas alınmıştır. Bağ arazisi içinde konut olarak kullanılan yapı dışında çoğunlukla, sulama ihtiyacı için kuyu, havuz ve çeşme, ahır, ağıl, samanlık olarak kullanılan daha küçük bir yapı ile bağ ve meyve-sebze bahçesi mevcuttur.
Ankara’da bağ evlerine ilkbahar aylarında başlayan göç, sonbahar aylarında bağ evlerinde hazırlanan kışlık erzaklar ile bağdan göç, bir seramoni şeklinde her yıl tekrarlanırdı. Bağ evi yaşamı hem aile bireyleri için bir yenilenme hem aile ekonomisi için küçük çaplı bir üretim ile kışa hazırlanma süreciydi.
Ankara’da “bağa göçme” geleneği 1950’li yılların sonlarına kadar sürmüştür. II. Dünya Savaşı’nın ardından, toplumsal ve ekonomik değişimler, yaşam biçiminin eksenini farklı bir yöne çekerken bağa göçme geleneğini giderek yok etmiştir. Hızlı nüfus artışıyla birlikte artan konut talebi de düşük yoğunluklu ve büyük açık alanların (bağların) bulunduğu bu bağ evi arazilerinin yeni yapılaşmalar için potansiyel alanlar olarak kullanılmasına yol açmıştır.
Ayakta kalan son bağ evleri, 19 yy. ve 20. yy. başı Ankara’sının hem fiziksel hem sosyal niteliklerini açıklamamıza yardımcı olan, o dönemin yaşam kültürünün ayrılmaz bir parçası olarak “bağ evinde yaşam” geleneğini yansıtan önemli tanıklardır.
Abidin Dino’nun Çizimi
Abidin Dino’nun Ankara Evi çizimi. Ahşap çaprazlamaların arası kerpiç tuğla dolgulu, Ankara’daki hımış evleri resmetmiş Dino. Hımış yapısı dışında, karakteristik, cepheye yansıyan eliptik bacayı, ahşap bindirmeleri de resmetmiş.
Kaynak: VEKAM, SALT Araştırma
